آشنایی با اشکال دارویی با روکش روده ای

Enteric-coated dosage forms

مطمئناً تا به حال هشدار “قرص را به طور کامل بلعیده و از جویدن یا خرد کردن آن خودداری نمایید” بر روی جعبه ها یا بروشورهای داروهای مصرفی خود دیده باشید. باید دانست این توصیه در اشکال دارویی که روکش روده ای دارند ضروری می باشد.

اشکال دارویی با روکش روده ای به کدام داروها گفته می شود؟

این داروها دارای پوشش یا روکش خاصی در قسمت بیرونی هستند که در اسید معده حل نمی شود. این اشکال دارویی معمولاً با دو حرف EN یا EC در انتهای نام دارو قابل شناسایی است. بدین منظور، در صنعت داروسازی پلیمرهای مخصوص به کار برده می شود که در شرایط اسیدی معده یکپارچه (و در نتیجه نامحلول) باقی مانده و در محیط قلیایی روده کم کم حل می شوند. علل انجام این فرایند همراه با مثال های مربوطه به شرح زیر می باشد:

1. حفظ پایداری داروهایی که در مواجهه با شرایط اسیدی محیط معده ناپایدار هستند. مانند اریترومایسین، پانکراتین و امپرازول.
2. محافظت از معده یا به عبارتی به حداقل رساندن عوارض جانبی (مانند حالت تهوع، تحریک معده و خونریزی) که ممکن است با برخی از داروها مانند آسپیرین و برخی ترکیبات التهابی غیراستروئیدی رخ دهد.
3. کنترل دارورسانی برخی از داروهای خاص به روده برای افزایش جذب دارو
4. دارورسانی تأخیری (Delayed drug delivery). این مورد که معمولاً از طریق روکش روده ای حاصل می شود یکی از استراتژی های مهم دارورسانی می باشد.

اهمیت این نوع از دارورسانی باعث شده که واژگان “اشکال دارویی با روکش روده ای” و “دارورسانی تاخیری” در کنار هم به کار روند. دارورسانی تاخیری با اهداف سهولت دارورسانی به روده بزرگ (در بیماری های روده بزرگ مانند کولیت اولسراتیو) و ایجاد فرصت هایی برای رساندن دوز موثر دارو در شب (Night-time dosing) به کار گرفته می شود. در روند رساندن دارو در شب، اجازه می دهیم پس از مصرف شکل دارویی در زمان خواب، سطوح خونی موثر دارو درست قبل از بیدار شدن از خواب به دست آید.

باید توجه نمود عملکرد روکش‌های روده‌ای تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند ماهیت ماده موثره دارویی، مقدار پلیمر (روکش) اعمال شده، وجود نقص در روکش (مانند ترک و …) می باشد. به همین علت به بیمار توصیه می شود که از حل کردن، شکستن، جویدن و خرد کردن دارو خودداری نموده و دارو را به طور کامل با یک لیوان پر از آب ببلعد.

البته راه حل های دیگری نیز پیشنهاد شده و در صنعت داروسازی به کار گرفته می شود؛ مانند روکش دهی میکرو ذرات، گرانول و sphere های دارو به جای روکش دهی قرص کامل. در این فرآیند در ابتدا میکروذرات با پلیمر مد نظر روکش داده می شوند و پس از آن درون کپسول پر می شوند. پس از مصرف دارو، انتقال منظم تر از دستگاه گوارش رخ داده و رهش کنترل شده تری از دارو را در پی خواهد داشت. اما راه حل های مذکور، جایگزینی برای انجام ندادن توصیه های موجود در برچسب دارو نمی باشند.

نگارش : دکتر مرضیه گندمکار زاده، داروساز، متخصص فارماسیوتیکس